Het mysterie van een rijke familie

Plein 5 is een radioprogramma van de NCRV. Het wordt op weekdagen uitgezonden van 14 tot 16 uur op Radio 5 Nostalgia

Plein 5 is een muziekprogramma, met muziek uit de jaren 50, 60 en 70 en wordt gepresenteerd door Hijlco Span. Het programma kent, afgezien van de nostalgische muziek, vaste programma-onderdelen met o.a. verhalen uit een regio.

Maandag,  30 januari was Museum Opsterlan aan de beurt vanuit de regio Opsterland. Met het verhaal rondom een goed bewaard  familie geheim binnen de familie van Teyens te Beetsterzwaag

Een geheim rondom een  mysterie waarin mogelijke moorden en een schat een grote rol spelen. Het is allemaal begonnen in de 16^e eeuw.

De familie van Teyens is een familie van 5 generaties en begon bij  Saecke toe Beets welke van 1524 – 1526 Grietman van Smallingerland en accijnsmeester van Smallingerland en Opsterland was.

De familie is groot geworden door het beheren van gronden en het graven van kanalen om turf te kunnen winnen en vervoeren. Hun goede zakendoen heeft geen windeieren gelegd, men bouwde een aanzienlijk vermogen op en aanzien in het adellijke dorpje Beetsterzwaag.

De laatste drie kinderen van de familie van Teyens bleven ongehuwd en lieten "een schat" achter.

Etta Arnolda van Teyens, in 1796 geboren.  Zij heeft haar leven lang in het Van Teyenshuis in de Hoofdstraat van Beetsterzwaag gewoond. Ze was van alle dingen in het dorp op de hoogte.  Zij hield ontvangsten voor de notabelen van het dorp, moest men naar zo,n ontvangst dan vertelde men dat je op bezoek ging bij de familie van zeuren, of het dus een aangenaam bezoek was dat kan men zich afvragen.

Naast haar woonde in een huis van de familie Van Teyens hun huisarts Joachimus Lunsingh Tonckens met zijn echtgenote, en zijn moeder, zij waren vriendinnen  van Etta Arnolda.

Het echtpaar Tonckens was huisvriend van de Van Teyens. Het was geen wonder dat zij als erfgenaam benoemd werden. omdat er geen verder nageslacht van de Van Teyens over was. Op enkele legaten na aan personeel en liefdadige instellingen, kwam nagenoeg het gehele vermogen, landerijen, huizen, boerderijen en bos in handen van de dokter.

Bezittingen van de familie van Teyens.

Of de goede verhoudingen met de dokter tot het einde toe bewaard zijn gebleven, is niet zeker, want toen Etta op haar sterfbed in 1862 een bord rijst te eten kreeg zou ze de dokter hebben toegeroepen: “Moordenaar!” Of de rijst inderdaad vergiftigd is geweest is niet bekend. Wel dat ze na het eten ervan is overleden.

  

Saco van Teyens, 

geboren in 1797. Saco is nooit getrouwd. Hij heeft geen testament gemaakt, zodat zijn vermogen bij zijn dood in 1857 naar Etta Arnolda en Oeno is gegaan.

Rouwborden, Saco en Etta Arnolda van Teyens

Oeno van Teyens,

de jongste broer, geboren in 1798 te Beetsterzwaag en overleden in 1866 aldaar.

Hij is evenals zijn broer Saco en zuster Etta Arnolda ongehuwd gebleven, waardoor het geslacht Van Teyens met zijn heengaan uitsterft. Oeno is landeigenaar en drijft met zijn moeder aanvankelijk een boerderij “Fockensstate” en staat in het dorp bekend als ‘gekke Oene’.

Er zijn verschillende zienswijzen op deze laatste Van Teyens. Dat dit bekend is geworden is te danken aan het laatste testament van Oene, dat door notaris Andreae te Beetsterzwaag is opgemaakt.

Dit testament, het 2^de, werd op 12 maart 1859 opgemaakt, evenals het testament van zijn zuster Etta en dat in grote lijnen met dat van Oene overeenkomt. Een groot bedrag en enkele huizen zijn bestemd voor de in 1858 opgerichte Van Teyens Fundatie, In het testament staat: “Ik benoem tot mijn eenige en universeele erfgenamen den heer Joachimus Lunsingh Tonckens en zijn echtgenoote vrouw Helena Aletta Koumans Smedingh.”

Het riep veel vraagtekens op, of Oeno wel altijd zo geliefd was bij dokter Tonckens is de vraag: Uit de getuigenverklaringen blijkt dat Oeno eigenlijk onbekwaam was om een testament te maken, dat hij krankzinnig zou zijn. De keukenmeid van de familie Tonckens, Theodora,  verklaart dat Oeno niet een “dierbare huisvriend” was, zoals de dokter verklaard had. Oeno mocht zelfs niet binnen komen in de woonkamer. Alleen in de keuken mocht hij komen, waar Theodora zich over hem ontfermde. 

“Oeno was vaak angstig en hield gewapend met een stok onzichtbare honden van het lijf. Hij was vervuild en droeg ’s zomers veel kleren over elkaar. Theodora had hem ooit in het kippenhok als razende tekeer zien gaan.”

Als de dochter van de dokter en de zoon van notaris Andreae met elkaar trouwen is het vermogen van de Van Teyens in handen gekomen van twee invloedrijke families te Beetsterzwaag. Dokter Tonckens  laat de legaten, die aan familieleden worden nagelaten, door herauten te paard overhandigen. Toch is de familie niet tevreden met deze fooi. Volgens hen kleven er onrechtmatigheden aan het testament en zij stappen dan ook naar de rechter.

                                                  Theodora, de keukenmeid vertelde als getuige,

dat zij dokter Tonckens in de late avond van 2 februari  1862, enkele uren voor Etta’s overlijden had gezien. Hij droeg  zware kisten uit het huis van de Van Teyens via een plank over de sloot naar zijn eigen naastgelegen doktershuishet huis droeg.  Mevrouw Tonckens merkte dat de meid meer gezien had dan wenselijk was en ontsloeg haar.

Een andere getuige, Rinse Bos, had gezien dat toen de kisten geopend werden, er allemaal gouden en zilveren voorwerpen inzaten, die toebehoorden aan de familie Van Teyens.

Take Wiersma vertelde de rechter dat zij, hoewel dat ongebruikelijk was, ’s avonds een bord gortpap voor Oene klaar moest maken, waarna hij, na het gegeten te hebben, even later stierf.

Dan was er natuurlijk de hamvraag of Oene krankzinnig was ten tijde van het opmaken van het testament, de pachters en ook de Baron van Harinxma verklaarden dat Oene de financiën van de familie goed op orde had, en dat van krankzinnigheid in het geheel geen sprake was. Dat hij een eigenaardig man was, dat is wel zeker, maar krankzinnig en ontoerekeningsvatbaar is weer een geheel ander verhaal.

Over de erfenis is jaren achter elkaar geprocedeerd tot in  1965. De rechter heeft echter steeds de eisen afgewezen. 

In 1868 bouwde dokter Tonckens van de erfenis van de Van Teyens een huis welke het huis Bordena werd genoemd. In 1980 is het oude van Teyens huis afgebroken om plaats te maken voor een nieuw en hoger huis dat aansluit op het huis Bordena. Omdat er in de volksmond sprake was van een ‘schat van de Van Teyens’ werd bij de afbraak uitgekeken naar deze schat.

En …… er kwam wel degelijk wat tussen de muren en plafonds vandaan: Turf. Was dit uiteindelijk de schat van de familie van Teyens, het heeft in ieder geval gezorgd voor rijkdom en de het mysterie van de dood van Etta en Oeno en hun schat dat zal wellicht altijd een mysterie blijven.

De schat die wel bewaard is de schat van de van Teyensfundatie, ooit een tehuis voor alleenstaande dames met let op, dames van onbesproken gedrag, welke zich goed aan de huisregels moesten houden.

Deze van Teyensfundatie is er nog steeds, niet meer als tehuis voor dames van onbesproken gedrag, maar een gebouw, waarvan de regenten welke de gronden beheren en verpachten. en het geld van de familie van Teyens    nog steeds inzetten voor allerlei liefdadige doelen hier te Beetsterzwaag en omgeving.

Een mooi voorbeeld is de van Teyenszaal in het Museum Opsterlan, Een zaal waar de geschiedenis van rijk en arm wordt verteld, waar het schilderij tot leven komt en de geschiedenis verteld,  en waar men de tegenstelling van arm en rijk kan ontmoeten en beleven.

De gehele familiegeschiedenis van de familie van Teyens is te vinden op: http://www.vanteyensfundatie.nl/